Chứng khoán phái sinh (CKPS) luôn là cơ hội đầu tư sinh lời hấp dẫn cho các nhà đầu tư trên thế giới và ngay cả ở Việt Nam. Bên cạnh những dự đoán trong tương lai chính xác giúp đạt được nhiều lợi nhuận cao cũng có nhiều rủi ro khi tham gia CKPS. Vậy có nên đầu tư chứng khoán phái sinh tại thị trường Việt Nam không? Cùng Ohmoney phân tích kỹ hơn trong bài viết dưới đây.
Chứng khoán phái sinh là gì?
Chứng khoán phái sinh là một loại chứng khoán, bao gồm các công cụ tài chính, giá trị của chúng phụ thuộc vào giá trị của một loại tài sản cơ sở.
Tài sản cơ sở có thể là tài chính: cổ phiếu, trái phiếu, lãi suất, tỷ giá hoái đoái…; hoặc cũng có thể là phi tài chính: năng lượng, thời tiết, kim loại, thực phẩm…
Hợp đồng tương lai Quặng sắt, hợp đồng tương lai Đường, Hồ Tiêu, Gạo, Cà phê…
- Hợp đồng tương lai Gạo là chứng khoán phái sinh
- Gạo là tài sản cơ sở
Hiểu một cách đơn giản: chứng khoán phái sinh là mẫu hợp đồng về tài chính có quy định về quyền lợi và nghĩa vụ của các bên tham gia. Mức giá giao dịch sẽ xác định tại thời điểm hiện tại, thực hiện sẽ vào một ngày cụ thể trong tương lai.
Khi cả hai bên bước vào hợp đồng thì giá trị và thời điểm thực hiện hợp đồng sẽ được xác định sẵn. Tại thời điểm đáo hạn khi kết thúc hợp đồng, phương thức thanh toán giữa hai bên có thể là tiền mặt hoặc trao đổi tài sản cơ sở với mức giá đã thỏa thuận trước đó. Các hợp đồng sẽ được chuẩn hóa theo quy định của Sở giao dịch, đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ về tài sản cho các bên tham gia đầu tư chứng khoán phái sinh. Để biết thêm về ý nghĩa ví dụ của chứng khoán phái sinh, mời bạn xem tiếp nội dung tiếp theo.
Các loại chứng khoán phái sinh tại Việt Nam và ví dụ
Thực tế, ở Việt Nam có rất nhiều loại chứng khoán phái sinh:
- Hợp đồng chỉ số VN30 (30 cổ phiếu hàng đầu của thị trường chứng khoán lớn nhất Việt Nam) gồm có 4 loại: 1 tháng, 2 tháng, 3 tháng và 6 tháng. Có nghĩa là: từ ngày phát hành hợp đồng đến 1 tháng hoặc 6 tháng sau là hết hiệu lực và thay thế bằng một hợp đồng khác.
- Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ: đây là loại hợp đồng cũng niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam, tuy vậy rất ít được giao dịch nên nhà đầu tư thường không biết đến loại hợp đồng này.
- Chứng quyền của các cổ phiếu: FPT, VNDIRECT, HPG, VNM, TCB… Giả định cổ phiếu FPT bây giờ đang giao dịch ở mức 50.000 VNĐ, công ty phát hành cho quyền mua chứng khoán phái sinh của FPT sau 6 tháng nữa với giá 100.000 VNĐ. Sau 6 tháng, nếu giá cổ phiếu FPT đang ở mức 120.000 VNĐ thì bạn đã có lãi 20.000 VNĐ, trường hợp giá ở mức dưới 100.000 VNĐ là 85.000 VNĐ thì bạn lỗ 15.000 VNĐ.
- Hợp đồng tương lai là hàng hóa ở sàn giao dịch hàng hóa. Ví dụ: Bạn có nhu cầu sử dụng 1 tạ cà phê vào tháng 12/2022, bạn lo sợ rằng giá cà phê lúc đó sẽ dao động tăng lên. Vì vậy, bạn đến doanh nghiệp và làm hợp đồng mua cà phê với giá được thỏa thuận ở thời điểm hiện tại. Nếu đến tháng 12/2022 mà mức giá cà phê thấp hơn thời điểm hợp đồng thì bạn lỗ, ngược lại giá cà phê dao động tăng hơn thì bạn có lời.
- …
Vậy chứng khoán phái sinh khác gì với chứng khoán cơ sở? Nhà đầu tư có nên chơi chứng khoán phái sinh Việt Nam không? Cùng Ohmoney xem ngay nội dung dưới đây.
Sự khác nhau về chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở
Chứng khoán phái sinh hình thành sau chứng khoán cơ sở, dù vậy chúng cũng được nhà đầu tư quan tâm. Bạn cũng có thể xem sự khác nhau giữa 2 loại chứng khoán này ngay dưới đây:
| Nội dung | Chứng khoán Cơ sở | Chứng khoán Phái sinh |
| Số tiền/cổ phiếu cần để giao dịch | Phải có đủ 100% tiền và cổ phiếu trước khi giao dịch. Có thể vay ký quỹ (vay margin) để mua thêm cổ phiếu (chỉ áp dụng cho một danh sách cổ phiếu nhất định). | Chỉ cần một phần giá trị chứng khoán phái sinh.Cần phải ký quỹ để đảm bảo nghĩa vụ thanh toán. |
| Thời gian sở hữu | Không giới hạn | Sở hữu tối đa đến ngày đáo hạn |
| Số lượng niêm yết | Có giới hạn (phụ thuộc vào tổ chức phát hành cổ phiếu) | Không giới hạn |
| Khối lượng giao dịch tối thiểu | 100 cổ phiếu | 1 hợp đồng |
| Khối lượng giao dịch tối đa | 500.000 CP/ lệnh đối với sàn HOSE – 999.990 CP/ lệnh đối với sàn HNX và Upcom | 500 hợp đồng/lệnh |
| Khối lượng nắm giữ tối đa | Không giới hạn, trừ một số trường hợp đặc biệt hạn chế tỷ lệ nắm giữ của nhà đầu tư nước ngoài. | Nhà đầu tư cá nhân: 5.000 hđTổ chức: 10.000 hđNhà đầu tư chuyên nghiệp (tổ chức có tư cách pháp nhân): 20.000 hđ |
| Khả năng bán khống chứng khoán | Chưa được thực hiện | Thực hiện bằng hình thức tham gia vị thế bán |
Có nên đầu tư chứng khoán phái sinh Việt Nam không?
Có nên chơi chứng khoán phái sinh Việt Nam hay không? Đó là điều mà nhiều nhà đầu tư mới bắt đầu tham gia và tìm hiểu về loại chứng khoán này. Để biết được có nên hay không, nhà đầu tư có thể tham khảo những ưu – nhược điểm của CKPS dưới đây:
Ưu điểm
- Hạn chế được rủi ro biến động giá
Nếu các nhà đầu tư hiểu được quy luật của thị trường, dự đoán được mức giá tăng trong tương lai, họ sẽ đầu tư chứng khoán phái sinh với mức giá tốt tại thời điểm hiện tại. Ngược lại, khi dự đoán mức giá giảm của tài sản mình đang nắm giữ, nhà đầu tư có thể bán trước hàng hóa nhờ vào hợp đồng tương lai để hạn chế rủi ro.
- Tính thanh khoản cao
So với thị trường chứng khoán cơ sở, chứng khoán phái sinh có tính thanh khoản cao hơn do sản phẩm này được niêm yết và giao dịch tập trung trên Sở giao dịch chứng khoán. Ngoài ra, cả người mua và người bán đều quan tâm đến việc tạo ra tính thanh khoản cao. Các giao dịch cũng được thực hiện minh bạch bởi giá mở, khối lượng và giá trị của chúng.
- Linh hoạt trong giao dịch
Cách mà các công cụ phái sinh được giao dịch trên thị trường cơ bản rất giống với cách giao dịch chứng khoán cơ sở. Tuy nhiên, các nhà đầu tư có thể sử dụng một số tính năng linh hoạt khác với công cụ này. Chúng bao gồm lãi / lỗ giao dịch trong ngày, bán khống và giao dịch T + 0…
- Bán khống chứng khoán
Các công cụ phái sinh có thể được bán bởi các nhà đầu tư ngay cả khi không có tài sản cơ sở. Nói cách khác, nhà đầu tư có thể bán khống trên thị trường phái sinh.
- Số lượng phát hành lớn
Trong khi số lượng giao dịch trên thị trường cơ sở do tổ chức phát hành quyết định thì số lượng chứng khoán phái sinh trên thị trường phái sinh hoàn toàn do nhu cầu của nhà đầu tư quyết định.
Các hạn chế về vị thế cũng áp dụng cho các công cụ phái sinh, với các nhà đầu tư chuyên nghiệp được phép 20.000 vị thế trên mỗi tài khoản, các tổ chức 10.000 vị thế và các nhà đầu tư tư nhân 5.000 vị thế.
- Tạo lợi thế nhờ đòn bẩy tài chính
Đòn bẩy cung cấp cho các nhà đầu tư cơ hội mua nhiều cổ phiếu với mức chiết khấu. Nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ một phần tài sản của mình để giao dịch cổ phiếu có giá trị gấp 7–10 lần vốn đầu tư ban đầu của họ.
Giả sử bạn phải mua cổ phiếu A với giá 100.000 VNĐ/cổ phiếu. Tuy nhiên, với đòn bẩy 1:50, bạn chỉ có thể mua cổ phiếu A với giá 2.000 VNĐ/cổ phiếu.
Nhà đầu tư có thể lựa chọn có nên chơi chứng khoán phái sinh hay không. Tuy nhiên, với những lợi ích kể trên, đây chính là cơ hội cho những nhà đầu tư đang tìm kiếm một kênh đầu tư sinh lời đảm bảo.
Nhược điểm
Bên cạnh những ưu điểm, chứng khoán phái sinh cũng có một số nhược điểm mà các nhà đầu tư cần nắm rõ.
- Rủi ro trong đầu cơ
Một trong những khía cạnh hấp dẫn của các sản phẩm chứng khoán phái sinh là đầu cơ. Tuy nhiên, đầu cơ sẽ chỉ mang lại lợi nhuận đáng kể khi dự báo (hoặc kỳ vọng) khớp với biến động giá tiềm năng trong tương lai của tài sản cơ sở.
Nếu dự báo không phù hợp với sự thay đổi của giá thị trường, tổn thất tài sản cơ bản sẽ xảy ra và mức độ tổn thất sẽ nhiều hơn đáng kể so với vốn ban đầu do tác động đầu cơ.
- Tiềm lực kinh tế đủ mạnh
Phương thức thanh toán của hợp đồng tương lai là thanh toán hàng ngày. Các khoản lỗ và lãi hàng ngày được ghi nhận và thể hiện chính xác trên tài khoản ký quỹ của nhà đầu tư.
Ngay sau khi số dư trên tài khoản ký quỹ đạt đến mức duy trì hoặc thấp hơn, nhà đầu tư phải thực hiện ký quỹ bổ sung. Do đó, nhà đầu tư cần có tiềm lực tài chính để tham gia vào các công cụ phái sinh. Nếu số tiền ký quỹ bổ sung bắt buộc không được cung cấp đúng hạn, vị thế của nhà đầu tư sẽ bị đóng, dẫn đến thua lỗ và thậm chí có thể phá sản.
Kinh nghiệm chơi chứng khoán phái sinh
Nếu bạn đang có ý định hoặc muốn tham gia đầu tư chứng khoán phái sinh, bạn có thể tham khảo những kinh nghiệm từ các nhà đầu tư khác ở dưới đây:
- Chọn chiến lược đầu tư phù hợp từ lúc đầu
Định rõ những bước đi trong đầu sẽ giúp bạn có sự tính toán và chuẩn bị một kế hoạch rõ ràng hơn. Nhiều nhà đầu tư chọn chiến lược Swing Trading (đầu tư lướt sóng) khi tham gia, điều này mang đến nhiều cơ hội trong giao dịch và thu về lợi nhuận cao.
Bạn phải chắc chắn xem bối cảnh thị trường có thuận lợi hay không. Nhiều nhà đầu tư nhận thấy rằng vị trí 3: 1 có tiềm năng cao nhất, do đó tại thời điểm này, nhà đầu tư nên ưu tiên mở vị thế và giữ lệnh trong vài phiên đến một tuần. Tốt nhất là chuyển đổi sang cách tiếp cận trong ngày để kiếm lợi nhuận từ các biến động nhỏ nếu thị trường không có xu hướng.
- Mở rộng góc nhìn đa chiều về thị trường
Nhà đầu tư cần rất nhiều nỗ lực và quan sát kỹ lưỡng để đầu tư vào cổ phiếu thành công. Trước khi đưa ra bất kỳ quyết định giao dịch nào khi đầu tư vào chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư phải phân tích thị trường từ nhiều góc độ khác nhau, từ vi mô đến vĩ mô để có được bức tranh toàn cảnh và đưa ra chiến lược đầu tư tốt nhất có thể. Đầu tiên bạn phải tính đến quan điểm kỹ thuật. Điều này sẽ hỗ trợ các nhà đầu tư xác định các cơ hội giao dịch sinh lời trong các phiên bản tiếp theo, chẳng hạn như các phương pháp giao dịch trong ngày và giao dịch theo xu hướng dựa trên sở thích đầu tư của nhà đầu tư.
Quan điểm tâm lý của thị trường là yếu tố tiếp theo. Đối với các khoản đầu tư ngắn hạn, bạn nên theo dõi các phương pháp thống kê xác suất giúp đo lường biên độ cung cầu và từ đó tiết lộ dòng tiền là lạc quan hay bi quan. Từ đó, bạn có thể tham gia tích cực vào thị trường bằng cách mua bán cổ phiếu.
- Hiểu rõ về đối tượng
Dù làm việc gì cũng vậy, ngay cả khi đầu tư chứng khoán, bạn cần phải hiểu rõ được chúng, cách vận hành, khả năng và dự đoán trong tương lai. Ngoài ra, bạn cũng cần chuẩn bị sẵn tâm lý về đầu tư tài chính có rất nhiều rủi ro, sức ép thua lỗ nếu như không đạt được kỳ vọng.
Như vậy, bài viết trên đây đã giúp bạn hiểu thêm nhiều về chứng khoán phái sinh Việt Nam. Hy vọng, với những chia sẻ trên của Ohmoney sẽ giúp bạn đạt được nhiều lợi nhuận khi đầu tư chứng khoán.
